Cando a un pobo, que canta e fala nunha lingua creada polo seu propio xenio, se lle impón a obriga de adoptar un idioma estraño á súa personalidade afectiva, prodúcese un esmorecemento da linguaxe, que comeza pola inhibición e remata pola impotencia.
Cómpre deixar ben esclarecido que o verdadeiro pobo de Galiza, o que vivía a carón da terra e do traballo, non sufriu os trastornos do bilingüismo porque non deixou de fala-la súa fala e con ela seguiu expresando as tristuras e ledicias do seu mundo. As víctimas do bilingüismo -os que calaron e enmudeceron para producir un silencio literario de tres séculos- foron as camadas intelectuais, que non estimaban as verbas vivas do seu falar e admiraban as verbas mortas do seu escribir.
Atribuímoslle á imposición oficial e cultural do castelán o silencio literario de Galiza; non como acto de resistencia pasiva senón como efecto natural do bilingüismo, por falar na lingua que non se escribía e escribir na lingua que non se falaba.
Cando a lingua imposta mata de todo a lingua sometida, é dicir, cando a violencia chega ata o asasinato, pode o pobo recobra-la súa facultade de expresión artística. Sirva como exemplo a victoria do latín sobre a lingua -probablemente celta- que antes se falaba en Galiza. Pero a lingua de Castela non tiña forza de abondo para mata-lo galego, que acababa de ser -pola súa virtude lírica- o idioma prefrerido na mesma Corte de Castela.
Por outra banda consideramos como actos bárbaros os atentados á vida dos idiomas.
¿Que diríamos se o Estado mandase derruba-lo Pórtico da Gloria? Pois eu digo que o noso idioma é unha obra de artes mil veces superior á obra do mestre Mateo. Creouna o xenio inolvidable do noso pobo e labrouna o amor, a dor e a ledicia de moitísimas xeracións.
Unha lingua é máis ca unha obra de arte; é matriz inesgotable de obras de arte.
Castelao
